Gösterilen çabalar sayesinde söyleyeni belli olmayan yani anonim birçok sözlü ürün zaman içerisinde değişmiş de olsa yüzyıllar boyu yaşamaya devam etmiştir. Böylelikle Türk halkının yapısını duygularını sıkıntılarını düşüncelerini anlatan ve yüzyıllarca yaşamını devam ettirmiş olan maniler doğmuştur. Peki manilerin özellikleri nelerdir? Maniler hangi ortamlarda söylenir? Mani örnekleri nelerdir? İşte maniler ile ilgili merak edilenler…
Mani Nedir?
Mani, genel itibariyle tek dörtlük halinde söylenen kendine özgü kafiye şeması bulunan nazım şeklidir. Aşk, ayrılık, hasret gibi konular dahil olmak üzere her konuda söylenebilir. Manilerin kendine özel kuralları bulunmaktadır. Manideki dörtlüğün ilk iki satırı doldurma dize adını alır. Manilerde söylenmek istenen asıl şey son iki dizide bulunur. Bundan dolayı yazılan ilk dizilere önem verilmez. Manilerin özelliklerinden bir tanesi ise dörtlüğün kafiye düzeninin “aaxa” biçiminde olmasıdır. Maniler daha eski zamanlarda kahvehanelerde, kadın topluluklarında, düğünlerde söylenirken günümüzde gelenek olarak daha çok ramazanlarda söylenmektedir.
Maninin Özellikleri Nelerdir?
•Genel itibari ile dört dize yani tek dörtlükten olmaktadırlar.
•Çok kısa tutularak söylenmektedir. Bunun yanı sıra dizeler arasında bulunan anlam bağlantılarının zayıf olmasından kaynaklı yazımı kolaylaşmıştır.
•Divan Edebiyatı’nda bulunan tuyuğ nazım biçimine karşılık olduğu kabul edilir.
•Hayatımızda bulunan her duygu veya konu üzerine söylenebilir.
•İlk olarak kimin söylediği belli olmadığı için anonim ürün olarak kabul görürler.
•Manilerde bolca benzetme ve kinaye bulunmaktadır. Bu tarz anlatımlardan dolayı maninin içeriği zenginleşir.
•Manileri söyleyen bireyler, manici veya mani yakıcı olarak adlandırılır.
•Ağırlıklı olarak gurbet, ayrılık, aşk konuları üzerine söylenir.
•Özellikleri itibari ile dört başlıkta incelenmektedirler.
•Maniler genellikle çalgıyla söylenmez fakat bazı zamanlar davul, alkış veya zılgıt eşliğinde de söylenebilir.
Maniler Hangi Ortamlarda Söylenir?
•Asker eğlenceleri, sıra geceleri, bahar toplantıları veya gece toplantıları gibi şenliklerde söylenir.
•Düğün, erkek kınası, gelin alma, kız isteme gibi evlenme törenlerinde söylenir.
•Hıdırellez, Nevruz gibi şenliklerde de mani söylenmektedir.
•Hasat, çapa, harman zamanları, tarla ekip biçme, yufka açma gibi imece usulü yapılan yardımlaşma toplantılarında mani söylenir.
Mani Çeşitleri (Mani Örnekleri)
Manilerin şekil, hece sayısı, dize sayısı gibi özelliklere göre dört farklı başlıkta incelenir.
Düz (Tam) Mani
Bu nazım şeklinde akla gelen ilk çeşit düz manidir. Dört dizeden oluşur ve kafiye şeması klasik olarak “aaxa” şeklindedir. Genellikle hecenin yedili kalıbıyla söylenirler.
Kesik (Cinaslı) Mani
Bu şiirlerin ilk dizesinde hece sayısı eksik bırakılır. İlk dize anlamlı ya da anlamsız sözcüklerden ya da söz gruplarından oluşturulur. Genellikle ilk dizede kullanılan sözcük aynı zamanda şiir içinde cinaslı kafiyeyi oluşturur. Bu nedenle bunlara aynı zamanda “Cinaslı mani” de denilmektedir.
Bağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfün teli bağ bana
Yedekli (Artık) Mani
Yedekli ya da artık mani olarak bilinen bu şiirlerde klasik olan dört dizenin üzerine iki dize daha eklenmektedir. Son iki dize dörtlüğün kafiye şemasına uyumluluk gösterir. Aynı zamanda ilk dize doldurma dize olarak görev yapmaz, dörtlükle bir anlam bağlantısı kurar.
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yâreliyim
Gülerim sağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi.
Karşılıklı (Deyiş) Mani
İki farklı kişinin karşılıklı olarak birbirlerine söyledikleri manilerdir. Karşılıklı olarak söylenen dörtlükler soru-cevap şeklinde atışma havası taşımaktadır.
Adilem sen naçarsın
İnci mercan saçarsın
Dünya deniz olanda
Gönlüm nere kaçarsın
Ağam derim naçarım
İnci mercan saçarım
Dünya deniz olunca
Ben kuş olup kaçarım
İletişim Boyutlu ve İşlevsel Manilerden Örnekler
1. Sevda Manileri:
Ah fındığım fındığım,
Dallarına konduğum,
Vermedi seni bana
Sakalını yolduğum
Âşık demiş iz olsun
Tara zülfün düz olsun
Doksan dokuz yaram var
Bir de sen vur yüz olsun
2. Kargış (Beddua) Manileri:
Kara kara kazanlar
Kara yazı yazanlar
Cennet yüzü görmesin
Aramızı bozanlar
3. Gelin-Kaynana Manileri:
Bağda erik kaynana
Dişin gedik kaynana
Oğlun çerez getirmiş
Sensiz yedik kaynana
Başı saçaklı gelin
İpten kuşaklı gelin
Dün geldin adam oldun
Leylek bacaklı gelin
4. Evlenme Törenleri, Adetleriyle İlgili Maniler:
Nişanın nişan olsun
Gönüle lisan olsun
Para pulu boş ver sen
Evvela insan olsun
5. Ramazan-Davulcu Manileri:
Genç kız toplantılarında maniler, evlilik niyet ve temennisi üzerine duygu ve düşünceleri bir deyişle dile getirmek ve hoşça vakit geçirmek için söylenir. Maniler yoluyla açığa vurulmayan kız erkek arkadaşlığı öğrenilmeye çalışılır. Kızlar beğendiklerini sezdirir. Evlilikte aranılan özellikler dışa vurulur. Anlamazdan gelen delikanlıya sitem edilir. Bazen de delikanlıyı beğenmediklerini söylerler.
Davulumun ipi koptu
Çocuklar neden korktu
Şu sokaktan geçerken
Burnuma börek koktu
6. Mektup Manileri:
Altın yüzüğüm şak şak
Küstün ise barışak
Aramızda dağlar var
Mektup ile konuşak
Altın tas altın tarak
Oldum ben senden ırak
Eğer beni seversen
Kapıma mektup bırak
